Senator Jerzy Wcisła i europoseł Tomasz Frankowski spotkali się z dziennikarzami nad Rzeką Elbląg. Głównym tematem spotkania były wątpliwości dotyczące sposobu realizowania inwestycji na Mierzei przez rząd:
Kanał przez Mierzeję jest jedną z najważniejszych inwestycji realizowanych ze środków centralnych, które mogą zaktywizować zachodnią część województwa warmińsko-mazurskiego – subregion elbląski i miasto Elbląg.
Cieszę się, że budowa kanału ruszyła i mam nadzieję, że zostanie zakończona i będzie służyła rozwojowi gospodarczemu Miasta i regionu.
Z niepokojem jednak odnotowuję, że mimo iż inwestycja jest realizowana, to wciąż wokół tego przedsięwzięcia jest kilka wątpliwości. Przede wszystkim:
Czy inwestycja obejmie przystosowanie Portu Morskiego w Elblągu do jej parametrów? Wiem, że na dzisiaj nie ma zagwarantowanych na to zadanie środków, a Miasta Elbląg nie stać na sfinansowanie szacowanego na 200 mln zł dokończenia inwestycji w porcie, czyli pogłębienia portu i zbudowanie obrotnicy.
Czy inwestycja jest realizowana zgodnie z unijnymi dyrektywami środowiskowymi? A jeżeli nie, to czy z tego tytułu grożą Polsce jakieś sankcje finansowe?
Od odpowiedzi na powyższe pytania zależy być może los tej inwestycji, a na pewno jej koszt i możliwość wykorzystania dla rozwoju Elbląga i wykorzystania walorów Zalewu Wiślanego.
Temu drugiemu problemowi postanowiłem się przyjrzeć, bo dotyczy on relacji z Unią Europejską. A o te relacje polski rząd za bardzo nie dba i byłoby źle, gdyby kanał stał się ofiarą polityki rządu, który za wszelką cenę chce udowodnić, że Unia Europejska nie ma prawa ingerować w sprawy naszego kraju.
Z kanałem właśnie tak jest. Polski rząd twierdzi, że skoro buduje kanał za polskie – a nie unijne pieniądze – to nie musi przedsięwzięcia uzgadniać z Komisją Europejską.
Niestety, tak nie jest. Kanał jest budowany w dwóch obszarach chronionych przyrodniczo europejskiej Sieci Natura 2000.
Z tego powodu inwestycje na tych obszarach muszą być realizowane za wiedzą Komisji Europejskiej, a sprawy środowiskowe muszą być zgodne z dyrektywami unijnymi.
Jak ustaliłem, projekt budowy kanału do 2015 roku był konsultowany z Komisją Europejską. W 2013 i w 2015 roku dokumentacja została przekazana Komisji Europejskiej z prośbą o zaopiniowanie. Niestety po dojściu do władzy rządu PiS te praktyki zostały przerwane.
W 2017 zmieniono cel budowy kanału przez Mierzeję, zapisując w specustawie, że powstaje on „ze względu na istotny interes bezpieczeństwa państwa” (art. 1.1. ustawy), a nie, jak zakładano od 10 lat, że kanał ma być budowany dla celów transportowych i turystycznych.
Ten zapis został wykorzystany po to, by odmówić Komisji Europejskiej uzgadniania z nią warunków środowiskowych, jakie musi spełnić ta inwestycja.
Zarówno Zalew Wiślany, jak i Mierzeja Wiślana są bowiem strefami objętymi ochroną w ramach Europejskiej Sieci Natura 2000. Z tego powodu, wszelkie inwestycje realizowane na takich obszarach muszą spełnić określone wymogi, a jeśli oddziałują negatywnie na środowisko, muszą przewidywać wykonanie zadań, które skompensują przyrodzie utracone wartości.
Takie kompensacje przewidywano w dokumentacji przekazanej Komisji Europejskiej w latach 2013-2015 roku jeszcze przez rząd PO-PSL.
Obecny rząd całkowicie zmienił te ustalenia. Raport środowiskowy z 5 grudnia 2018 roku stwierdzał, że inwestycja „nie powinna znacząco oddziaływać negatywnie na środowisko”, w związku z czym kompensacje przyrodnicze nie będą konieczne.
Komisja Europejska już 20 grudnia 2018 r. zażądała wskazania naukowych źródeł takiej decyzji. Rząd 14 styczniu 2019 roku wysłał wprawdzie 12- stronicowe streszczenie uzasadnienia decyzji środowiskowej, ale jednocześnie poinformował, że w związku z „nowym” celem budowy kanału, jakim jest – przypomnę – „istotny interes bezpieczeństwa państwa” nie będzie traktował opinii Komisji Europejskiej jako wiążącej.
Jednocześnie rząd przez dwa lata opinię krajową przekonywał, że Komisja Europejska aprobuje stanowisko Polski i prowadzone są jedynie „nieznaczące dla inwestycji postępowania”.
Sytuacja zmieniła się radykalnie, gdy Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska 14 września 2020 roku zmienił opinię z 2018 roku i przyznał, że „budowa kanału będzie miała znaczący wpływ na środowisko”. Jednocześnie GDOŚ stwierdził, że zmiana oceny środowiskowej nie zmienia nic w budowie kanału.
I taką narrację utrzymuje Rząd, informując, że Komisja Europejska nie kwestionuje takiego stanowiska.
Z moich ustaleń wynika, że jest inaczej. Przedsięwzięcia realizowane i mające wpływ na wartości przyrodnicze chronione europejską dyrektywą środowiskową w ramach Sieci Natura 2000 powinny być uzgadniane z Komisją Europejską.
Komisja Europejska uważa, że budowa kanału przez Mierzeję musi spełniać dyrektywy unijne w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992) i w sprawie skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/UE z 13 grudnia 2011 r.).
Komisja prowadzi dialog z polskim rządem, chociaż poinformowano mnie, że ostatnie spotkania w tej sprawie odbyły się latem 2019 roku. Od tego czasu dialog prowadzony jest korespondencyjnie.
M.in. wiosną tego roku rząd polski poinformował, że „podejmie kroki legislacyjne, by wyeliminować niektóre niedociągnięcia” w ustawie o budowie kanału. Jednak zdaniem Komisji – które zostało przekazane władzom polskim 18 marca 2020 r. – to nie rozwiąże kwestii naruszenia dyrektywy Rady. I jeżeli brak zgodności się utrzyma, Komisja może skierować sprawę do Trybunału Sprawiedliwości.
Komisja bada także skutki decyzji GDOŚ z 17 września, z której wynika, że wbrew – wcześniejszym decyzjom – budowa jednak będzie miała wpływ na środowisko, ale jednocześnie utrzymane zostały wszystkie decyzje dotyczące realizacji tej inwestycji. Komisja analizuje uzasadnienie utrzymania tych decyzji i inne dokumenty. Na podstawie tych analiz Komisja podejmie decyzje w sprawie kolejnych kroków.
– – – – –
Konkludując:

1. Komisja Europejska uważa, że decyzje o budowie kanału przez Mierzeję, włącznie ze specustawą – mimo że odwołują się do „interesu bezpieczeństwa narodowego” – muszą być zgodne z dyrektywami unijnymi, a nie spełniają tego warunku.
2. Komisja bada, czy utrzymanie decyzji dotyczących budowy kanału przez Mierzeję – mimo dokonania w 2020 roku zasadniczej zmiany oceny środowiskowej – jest zgodne z dyrektywami unijnymi.
3. W przypadku stwierdzenia nieścisłości Komisja rozważa skierowanie sprawy do Trybunału Sprawiedliwości UE.

Będę starał się pilnować, by rząd nie doprowadził do sytuacji, w której Komisja Europejska, nie mogąc dogadać się z polskim rządem, zdecyduje się na przekazanie sprawy do Trybunału Sprawiedliwości. Będziemy wywierali presję na polskim rządzie, by realizował tę ważną inwestycję w zgodzie z procedurami unijnymi. One obowiązują w całej Europie i nie są wprowadzane po to, by blokować inwestycje, ale po to, by je realizować, bez szkody dla środowiska. W przypadku kanału przez Mierzeję jest to możliwe. Cześć zadań – np. sztuczna wyspa – pełnią zadanie kompensacyjne – wydaje się zatem, że kompensacje przyrodnicze nie są wielkim problemem. Problemem zdaje się być jakaś dziwna niechęć do bezkonfliktowego uzgadniania takich problemów.
Gdyby doszło do takie sytuacji, w której Komisja Środowiska i Komisja Europejska uznają, że wyczerpały swoje możliwości negocjacyjne z polskim rządem i przekazały sprawę do Trybunału Sprawiedliwości, to pierwszą decyzją będzie zatrzymanie inwestycji i kary za każdy dzień zwłoki w jej realizacji.
Przypomnę, że w sprawie wycinki drzew w Puszczy Białowieskiej niezastosowanie nakazu wstrzymania wycinki groziło karami w wysokości 100 tys. euro dziennie, ale bywają kary wyższe.
Włochy za naruszenie unijnych norm gospodarowania odpadami ukarane zostały kwotę 40 mln euro i 42 mln euro półrocznej kary okresowej.
Francja za brak kontroli nad połowami niektórych gatunków ryb ukarana została 20 mln euro grzywny i 57,7 mln euro kary okresowej – za każde pół roku zwłoki za doprowadzenie do sytuacji zgodnej z normami unijnymi.
To wysokie kwoty. Mam nadzieję, że polski rząd jednak będzie szukał możliwości porozumienia i dostosowania przedsięwzięcia do unijnych norm i groźba procesu przed TSUE nie będzie zrealizowana.